कमल देसाई (१० नोव्हेंबर १९२८ - १७ जून २०११)

Tuesday, November 8, 2011

मजकूर

कमल देसाईंच्या निधनानंतर 'महाराष्ट्र टाईम्स'मध्ये  १८ जून २०११ रोजी प्रसिद्ध झालेला मजकूर-

कमल देसाई यांच्या निधनाने मराठी साहित्यातील एका फॅण्टसीलाच पूर्णविराम मिळाला आहे. 'रंग-१' आणि 'रंग-२' हे दोन कथासंग्रह, 'रात्रंदिन आम्हा युद्धाचा प्रसंग' ही कादंबरी आणि 'काळा सूर्य आणि हॅट घालणारी बाई' ही जोड कादंबरी एवढंच मोजकं लिहूनही कमल देसाई मराठी साहित्याच्या विश्वात अजरामर झाल्या. विशेषत: 'काळा सूर्य आणि हॅट घालणारी बाई' प्रसिद्ध झाल्यावर कमल देसाई साहित्यातील फॅण्टसीची एक जितीजागती मिसाल बनल्या. स्त्रियांकडे कल्पकतेचा अभाव असतो, असा आरोप लेखिकांवर कायम केला जातो. पण कमल देसाई आणि त्यांचं साहित्य म्हणजे या आरोपाला एक सणसणीत उत्तर आहे. मात्र केवळ त्यांचं साहित्यच नव्हे, तर व्यक्तिमत्त्वही एखाद्या फॅण्टसीसारखं होतं. त्यांच्या आयुष्याचा आलेख पाहिला की, त्याचं पुरेपूर प्रत्यंतर येतं. त्यांचा जन्म बेळगाव जिल्ह्यातील यमकनमर्डीचा. मिरजेत त्यांचं वडिलोपार्जित घर होतं आणि त्यांचं बालपण व सुरुवातीचं शिक्षणही तिथेच झालं. पुढे एम.ए.च्या शिक्षणासाठी त्या मुंबईत होत्या. एम.ए.ला असतानाच त्यांनी कथालेखनाला सुरुवात केली आणि त्यांच्या कथा 'सत्यकथे'त छापून यायला लागल्या. शिक्षण पूर्ण केल्यावर अहमदाबाद, धुळे, निपाणी, भिवंडी, कागल अशा अनेक ठिकाणी त्यांनी मराठीचं अध्यापन केलं, पण त्या कुठेच स्थिर झाल्या नाहीत आणि याचं मूळ त्यांच्या मनस्वी स्वभावात होतं. क्षणात शांत, क्षणात अशांत असं त्यांचं व्यक्तिमत्त्व होतं. पण यातून त्यांचं सर्जनशील लेखन मात्र झालं. वाचकांशी-समाजाशी फार संपर्क नसल्यामुळे त्यांचं व्यक्तिमत्त्व साऱ्यांसाठी नेहमीच काहीसं गूढ होतं. मात्र लोकांत मिसळल्या नाही, तरी बौध्दिक-वैचारिक पातळीवर त्यांचा सतत अनेकांशी संवाद सुरू असायचा. यातूनच दुर्गा भागवत, अशोक शहाणे, 'नवी क्षितिजे'कार विश्वास पाटील, जया दडकर, समीक्षक रा. भा. पाटणकर अशांशी त्यांची मैत्री जमली होती आणि या सगळ्यांशी त्यांच्या साहित्यशास्त्र, भाषाशास्त्र, अनुवाद, मिथक या विषयांसंदर्भात गप्पा होत. या गप्पांतून मिळालेल्या प्रेरणांतूनच त्यांनी बर्नर्ड बोझांकिटच्या 'थ्री लेक्चर्स ऑन एस्थेटिक' या ग्रंथाचा मराठी अनुवाद केला होता. अलीकडेच प्रकाशित झालेल्या किरण नगरकर यांच्या 'द ककल्ड' (मराठी अनुवाद-प्रतिस्पर्धी) या कादंबरीला त्यांनी लिहिलेली प्रस्तावनाही त्यांच्या विचक्षण बुद्धिमत्तेची साक्ष देण्यास पुरेशी होती. त्याचप्रमाणे प्रसिद्ध चित्रकार पॉल गोगॅच्या 'ओल्ड गोल्ड ऑन देअर बॉडी' या पुस्तकाच्या प्रभाकर कोलते यांनी केलेल्या अनुवादालाही त्यांनी नुकतीच प्रस्तावना दिली होती आणि ती प्रस्तावनाही त्यांना एकूणच कलेविषयी असलेली जाण अधोरेखित करणारी आहे.

No comments:

Post a Comment